Wystarczy wpisać w Google hasło „aspartam” i otrzymamy tysiące linków do artykułów oraz filmów dotyczących tej substancji. W większości z nich ścierają się dwie opinie: pierwsza o niebezpieczeństwie związanym ze spożywaniem aspartamu, jego związku z powstawaniem nowotworów oraz drugim punktem widzenia kompletnie obalającym poprzednie stwierdzenia. Autorzy pierwszej teorii oskarżają koncerny spożywcze i farmaceutyczne o celowe szkodliwe działanie przeciwko zdrowiu ludzkości, druga strona przedstawia pierwszą jako zwolenników teorii spiskowych polegających na nieudokumentowanych i niewiarygodnych badaniach.
Czym właściwie jest aspartam?
W niniejszym opracowaniu przedstawiam krótką charakterystykę tej substancji z uwzględnieniem informacji dedykowanych pacjentowi z fenyloketonurią.
Aspartam jest sztucznym słodzikiem, ponad 180-razy słodszym od cukru, ale o dużo mniejszej wartości kalorycznej. Dzięki tej charakterystyce aspartam stał się realną alternatywą dla cukru, stosowaną w wielu produktach spożywczych i farmaceutycznych, zwłaszcza tych określanych mianem „light”. Chętnie używany jest przez osoby chore na cukrzycę, nie wpływa bowiem na wyrzut insuliny po spożyciu, jego niewielka ilość odpowiada wrażeniu smakowemu spożycia łyżeczki cukru.
Pod względem chemicznym aspartam jest związkiem z grupy estrów peptydowych. Po strawieniu rozkłada się on na dwa naturalne aminokwasy: dobrze nam znaną i niezbyt lubianą fenyloalaninę i kwas asparaginowy. Produktem metabolizmu aspartamu jest również toksyczny dla organizmu metanol. Jak jednak wynika z badań, przy umiarkowanym spożyciu aspartamu ilości metanolu w organizmie są znacznie mniejsze niż przyjmowane z różnych produktów spożywczych w codziennej diecie, np. soku pomidorowego, soku z winogron, czerwonego wina, nie stanowią więc niebezpieczeństwa dla zdrowia.
Smak aspartamu nie jest identyczny ze smakiem zwykłego cukru. Słodycz aspartamu jest odczuwana wolniej od słodyczy cukru, dłużej jednak jest zachowywana w ustach. Kombinacja aspartamu z innym słodzikiem, acesulfamem, w smaku jest nieodróżniana u większości ludzi od cukru.
Wynalezienie i zastosowanie
Aspartam został wynaleziony w 1965 r. przez Jamesa M. Schlattera pracującego dla firmy farmaceutycznej Searle. Schlatter otrzymał ten związek w czasie badań nad poszukiwaniem leków hamujących wydzielanie żołądkowe. Odkrył jego słodycz zupełnie przypadkowo, liżąc swój własny palec ubrudzony tym związkiem.
Produkty spożywcze, w którym można znaleźć aspartam to przede wszystkim niektóre napoje gazowane, napoje izotoniczne, gumy do żucia, niektóre dropsy i drażetki, galaretki, napoje owocowe, napoje typu „ice-tea”. Aspartam można znaleźć również w niektórych lekach: tabletkach do ssania, tabletkach musujących, syropach, granulatach do przygotowania roztworu doustnego np. w przypadku grypy i przeziębienia. Wybrane produkty zawierające aspartam zostały przedstawione w tabeli 1 i 2.
Bezpieczeństwo stosowania aspartamu
Ustawodawstwo European Food zalicza aspartam do grupy dodatków do żywności. Składnik ten był oceniany pod kątem bezpieczeństwa jego zastosowania przez Naukowy Komitet ds. Żywności w 1981 roku, zanim wprowadzono go do powszechnego użytku. Dziś aspartam jest oznaczany w produktach spożywczych kodem E-951. Dopuszczony jest do użytku w 90 krajach na całym świecie. Połączone komitety ds. dodatków do żywności – United Nations’ Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives – JEFCA oraz Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) uznaje aspartam za bezpieczny. Słodzik ten został dopuszczony do użytku jako dodatek do żywności przez Unię Europejską.
Możliwe objawy niepożądane
Większość ekspertów uważa, że aspartam nie powoduje szkodliwych skutków o ile nie jest stosowany w nadmiarze. Najczęstszymi objawami występującymi przy nadmiernym spożyciu aspartamu były: bóle i zawroty głowy, nudności, zaburzenia snu, zaburzenia smaku, bóle mięśniowe, zaburzenia nastroju. Mogą się one pojawić już po wypiciu ok. litra napoju z dodatkiem tego słodzika.
Aspartam a fenyloketonuria
Ze względu na to, ze aspartam składa się w 50 procentach z fenyloalaniny nie powinien być stosowany przez osoby chorujące na fenyloketonurię. Dzięki regulacjom prawnym w Unii Europejskiej etykiety produktów słodzonych aspartamem muszą zawierać informację, że jest on źródłem fenyloalaniny, co zdecydowanie ułatwia dobór produktów pacjentom PKU oraz umożliwia pozostałym klientom dokonanie świadomego wyboru.
Unikanie produktów spożywczych z dodatkiem aspartamu rozsądnemu pacjentowi z fenyloketonurią zwykle nie sprawia problemu. Znacznie zdrowsze od barwionych sztucznie płynów orzeźwiających są napoje niesłodzone takie jak woda mineralna z plastrem cytryny lub pomarańczy a także listkami mięty lub melisy. Zdrowsze są również naturalne soki jabłkowe, cytrusowe lub przeciery warzywne ( po uwzględnieniu zawartości fenyloalaniny). Słodycze zawierające słodziki i sztuczne barwniki również nie należą do zdrowych i takich można i należy zdecydowanie unikać. Zwolennicy żucia gumy w celu odświeżenia oddechu mogą się zaopatrzyć w składane szczoteczki higieniczne z maleńką tubką pasty do zębów, a gumy nie kupować.
Zdarzają się jednak sytuacje, w których pacjent PKU jest zmuszony przyjąć lek zawierający w swoim składzie aspartam. Przykładowo: infekcja musi być leczona określonym antybiotykiem, a ten zawiera dodatek aspartamu. Zwykle w takich sytuacjach pozwalam na zastosowanie leku zawierającego ten słodzik. Tłumaczę pacjentom, że jeśli zamiana leku na inny niezawierający aspartamu jest niemożliwa, to należy uwzględnić fakt dodatkowej ilości fenyloalaniny w codziennych obliczeniach. Zwykle ilość aspartamu w jednostce leku jest śladowa.
Dobre słowa podsumowania
Podsumowując: nie jestem zwolenniczką teorii spiskowych, w dostępnym piśmiennictwie brak rzetelnie udokumentowanych badań klinicznych o kancerogennym działaniu aspartamu jednak osobiście staram się wybierać produkty nieprzetworzone, bez sztucznych barwników i dodatkowej chemii..
Lek
Substancja słodząca
Panadol dla dzieciSorbitol
Nurofen forteMaltitol
IbufenSacharoza
ZinnatSacharoza, aspartam
Augmentinaspartam
KlacidSacharoza/maltodekstryna
Amotaksaspartam
Ceclorsacharoza
Pulneosacharoza
Flegaminaglukoza
Mucosolvansorbitol
Debridatsacharoza
Tab.1. Zawartość substancji słodzących w wybranych lekach.
Nazwa napoju izotonicznego
Substancja słodząca
OSHEEAspartam
4MoveAspartam
Poweradeaspartam
GatoradeSyrop glukozowo-fruktozowy
IsoPlusaspartam
IsostarSyrop glukozowy
Tab.2. Zawartość substancji słodzących w wybranych napojach izotonicznych.
Dr n. med. Agnieszka Chrobot
Poradnia Chorób Metabolicznych
Wojewódzki Szpital Dziecięcy w Bydgoszczy
