Dane zebrane przez Najwyższą Izbę Kontroli na podstawie analizy dokumentacji medycznej w 2022 roku wykazały, iż co ponad 20-te dziecko w Polsce zmaga się z problemem nadmiernej masy ciała. Wzrost występowania nadwagi i otyłości co raz częściej obserwujemy, także wśród naszych podopiecznych z PKU. I pomimo, iż nie ma jednego i prostego rozwiązania ograniczającego wzrost nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży to nadal ważnym elementem jej zapobiegania jest edukacja prozdrowotna. Edukacja, która powinna być wzmocniona prozdrowotnymi postawami rodziców, tak aby efektywniej sprzyjała kształtowaniu i utrzymaniu prawidłowych nawyków związanych ze stylem życia i sposobem odżywiania całej rodziny.
Preferencje żywieniowe dziecka są kształtowane już podczas życia płodowego. Dlatego tak ważny jest prawidłowy sposób odżywia się matki w trakcie ciąży. Planując ciąże lub już w jej trakcie warto zgłosić się do dietetyka, który omówi i zaproponuję właściwy sposób odżywiania. Kolejnym działaniem profilaktycznym zapobiegającym nadwadze i otyłości, również w późniejszych latach życia dziecka jest karmienie piersią. U dzieci z PKU karmienie piersią nie jest przeciwskazane, dlatego tak bardzo zachęcamy rodziców, aby stosowali tą metodę karmienia tak długo jak to tylko możliwe. Poza tym pokarm kobiecy ma znacznie mniej fenyloalaniny niż jakiekolwiek inne mleko modyfikowane.
Czym skorupka za młodu…
Pamiętajmy, iż nasze dziecko uczy się od nas samych. Jeśli nasze nawyki żywieniowe są nieprawidłowe to nie oczekujmy, że będą one idealne u naszych dzieci. Dlatego połączmy naukę prawidłowych zachowań żywieniowych z nauką dokonywania prawidłowych wyborów żywieniowych np. w momencie rozszerzania diety u dziecka.
Rozszerzanie diety zacznijmy od warzyw, a nie od owoców, soków, chrupek czy przekąsek PKU. Jeśli dziecko w wieku 4-5 miesięcy przyzwyczai się do smaku słodkiego lub słonego to trudno mu będzie zaakceptować i polubić smak warzyw. Żeby odpowiednio rozszerzyć dietę o inne produkty, które mają bardziej złożony smak, żywienie nie może być zdominowane tylko przez smak słodki.
Nawyk picia wody kształtujmy jak najwcześniej
Dlatego nie wprowadzajmy dopajania dziecka wodą z glukozą, słodkimi herbatkami, sokami owocowymi czy nektarami. Nie podawajmy tych płynów do posiłków. Wiele osób myśli, w tym niektórzy lekarze, że soki możemy wprowadzać do diety niemowląt karmionych piersią już po 7 miesiącu, a u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym nawet po 4 miesiącu. Tymczasem nowe zalecenia żywieniowe mówią, że soków nie powinno podawać się dzieciom nawet do drugiego roku życia. Potem ich ilość jest limitowana. Nie jestem również zwolennikiem zastępowania cukru substancjami słodzącymi (słodzikiem), ponieważ nie chodzi tylko o ilość przyjmowanych kalorii, ale także o to, czy dieta będzie wpływać na późniejsze nawyki, a posiłki będą kojarzone tylko z smakiem słodkim. Woda to bezpieczny płyn, który nawadnia i gasi pragnienie bez dostarczania zbędnych kalorii. Pamiętajmy im młodsze jest dziecko, tym łatwiej poradzić sobie z utrwalaniem prawidłowych wyborów żywieniowych, a tym samym zapobiec nadwadze czy otyłości.
Jak kształtować prawidłowe nawyki żywieniowe?
Proponuję wspólne zakupy, podczas których warto sprawdzać wartość odżywczą zarówno pod kątem zawartości i ilości białka, ale też kalorii. W ten sposób przekonamy dziecko do nie kupowania słodyczy i niezdrowych przekąsek (chipsy, chrupki) oraz słodzonych napojów gazowanych. Kolejnym krokiem może być angażowanie dziecka do wspólnego przygotowania posiłków. Dzięki temu zabawa, w końcu przerodzi się w dobre przyzwyczajenie.
- 1. Regularność: Dobrym rozwiązaniem są również regularne posiłki, zwłaszcza śniadanie i przynajmniej część posiłków spożywana wspólnie z rodzicami.
- 2. Spożywanie posiłków bez „rozpraszaczy”: Nie należy pozwalać dziecku na jedzenie przed telewizorem, laptopem czy telefonem komórkowym.
- 3. Jedzenie to nie nagroda -nie używajmy jedzenia (a zwłaszcza słodyczy!) jako nagrody. Spowoduje to emocjonalną reakcję na jedzenie, co w przyszłości może być wykorzystywane do nadmiernego objadania się np. słodyczami.
- 4. Daj wybór, ale pomiędzy podobnymi zbilansowanymi potrawami – warto, aby dziecko miało możliwość wyboru potrawy, którą chce zjeść, ale najlepiej jeżeli jest to wybór z dwóch propozycji zbilansowanych posiłków, a nie pytanie: „na co masz ochotę?”.
- 5. Nie wmuszaj jedzenia na siłę -nie należy także zmuszać dziecka do jedzenia oraz biegać za nim z łyżką myśląc, że zjadło za mało. Warto podawać posiłki na małych talerzach, koniecznie w porcjach dostosowanych do możliwości dziecka, ponieważ im młodsze dziecko tym lepiej samo potrafi sobie regulować, ile zjada.
- 6. Wspólny stół -zasadą powinno być również, że cała rodzina ma podobne menu, co w diecie PKU oczywiście jest wyzwaniem, ale przecież kształtując dobre nawyki u dziecka sami powinniśmy spożywać więcej warzyw i owoców, nie ma więc przeszkód, żeby podstawą były warzywa. Ponadto potrawy powinny być przygotowywane metodą gotowania, duszenia, pieczenia a nie tylko smażenia.
- 7. Kontroluj masę ciała – kolejnym z zaleceń prawidłowego stylu życia i przeciwdziałaniu nadwadze i otyłości jest regularna kontrola masy ciała. Warto wprowadzić taki nawyk do naszego życia najlepiej konsultując z lekarzem lub dietetykiem jak często powinniśmy to robić.
Kiedy masa ciała naszego dziecka powinna nas zaniepokoić?
Jeśli zaniepokoi nas nagły lub ciągły przyrost masy ciała u dziecka należy zgłosić się do pediatry, który oceni jego rozwój i dokona, również pomiaru wysokości ciała. Należy pamiętać, iż u dzieci oceniamy zarówno masę ciała jak i wzrost. Z tych dwóch parametrów wyliczmy wskaźnik wagowo-wzrostowy tzw. BMI, który następnie odnosimy do standaryzowanych siatek centylowych w zależności od płci i wieku dziecka.
Zgodnie z obowiązującą definicją WHO nadwagę u dzieci stwierdza się, gdy wartość BMI jest równa lub większa od 85 centyla ( ≥85C) , a mniejsza niż 95 centyl (<97 C), natomiast otyłość, gdy BMI jest równe lub większe od 95 centyla (≥95C) dla wieku i płci. Z tego powodu warto co 2 lata zgłaszać się z dzieckiem do pediatry na tzw. badania bilansowe. Jeśli natomiast u dziecka zostanie zdiagnozowana nadwaga lub otyłość to koniecznie należy zgłosić się do lekarza lub dietetyka zajmującego się opieką nad pacjentami z PKU, aby w bezpieczny sposób przeprowadzić redukcję masy ciała. Ważne jest też odpowiednie komunikowanie dziecku zmian żywieniowych, tak żeby w przyszłości nie spowodowało to zaburzeń odżywiania, dlatego niekiedy konieczne jest również wsparcie psychologa, który zarówno z dzieckiem jak i rodzicem wypracuje skuteczne metody zmiany nawyków żywieniowych.
Autor
Dr n. med. Kamilla Strączek
Pracownik Kliniki Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii,
Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego SPSK nr 1 PUM
Żródła:
- 1. https://www.medexpress.pl/pacjent/epidemia-otylosci-wsrod-polskich-dzieci-przekroczylismy-juz-prog-katastrofy-alarmuja-lekarze-85951/
- 2. https://dietly.pl/blog/nadwaga-i-otylosc-wsrod-dzieci
- 3. Woś H, Weker H, Jackowska T i wsp. Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież. Standardy Medyczne Interna 2010;1:7-15
- 4. https://www.doz.pl/czytelnia/a15205-Otylosc_u_dzieci__przyczyny_i_leczenie._Jak_zapobiegac_otylosci_u_dziecka
- 5. http://www.imid.med.pl/images/do-pobrania/fimid-poradnik-web.pdf
- 6. https://pulsmedycyny.pl/otylosc-i-nadwaga-u-dzieci-ekspert-o-mitach-i-szkodliwych-nawykach-1130920
