Fenyloketonuria (PKU), jako genetycznie uwarunkowana wrodzona wada metabolizmu, towarzyszy choremu przez całe życie. Wiedza na temat stanu zdrowia chorych rozpoznanych w oparciu o badania przesiewowe noworodków i leczonych wcześnie nie jest jeszcze duża, w warunkach polskich obejmuje okres nieco ponad 50-lat. Ogólnie przyjmuje się, że PKU nie ogranicza długości życia pacjentów.
W 2018 r. w Stanach Zjednoczonych (B. Burton i wsp.) oraz w 2019 r. w Niemczech (F. Trefz i wsp.) opublikowano badania nt. współwystępowania u dorosłych chorych na PKU innych stanów chorobowych. Na podstawie tych prac wiemy, że w porównaniu z populacją ogólną, w grupie wszystkich chorych na PKU częściej zgłaszane są m.in. zaburzenia depresyjne, choroba niedokrwienna serca, astma, cukrzyca, otyłość, choroby reumatoidalne, schorzenia infekcyjne przewodu pokarmowego. W badaniach niemieckich, w grupie 377 chorych, ponad 36% miało nadciśnienie, 30% dolegliwości bólowe pleców, 25% zaburzenia gospodarki lipidowej. Ponad 40% z nich przyjmowało leki kardiologiczne, w tym przeciwnadciśnieniowe, ponad 25% leki zmniejszające kwasowość w przewodzie pokarmowym. Warto podkreślić, że u pacjentów leczonych od wczesnej diagnozy choroby, w żadnej z cytowanych publikacji nie analizowano związku chorób współwystępujących ze stopniem wyrównania metabolicznego PKU.
W ostatnich latach pojawiły się dodatkowo artykuły podnoszące konieczność prowadzenia u chorych na PKU badań nt. gospodarki lipidowej, stanu naczyń krwionośnych i mięśnia sercowego, funkcji nerek oraz narządu wzroku. Na ile częstsze występowanie chorób współwystępujących jest związane z powikłaniami samej PKU (np. z nasileniem w stanach hiperfenyloalaninemii uszkadzającego komórki stresu oksydacyjnego), a na ile wynika ze stosowanego przez wiele lat postępowania dietetycznego (nie zawsze idealnie zbilansowanego i kontrolowanego), pozostaje tematem dalszych badań i dociekań naukowych.
To, co wiemy na pewno, to utrzymująca się przez całe życie wrażliwość ośrodkowego układu nerwowego (OUN) na neurotoksyczne działanie fenyloalaniny (Phe). Działanie to jest wielokierunkowe i bezpośrednio związane ze stężeniami Phe we krwi, a więc z jakością leczenia nawet najbardziej zaawansowanych wiekiem chorych na PKU. W wielu pracach wykazano, że u osób dorosłych, wtórne do wysokich stężeń Phe we krwi, wysokie stężenia Phe w mózgu korelują bezpośrednio z zaburzeniami w metabolizmie neurotransmiterów (serotoniny i dopaminy), wpływają na zaniki istoty szarej oraz zaburzają metabolizm istoty białej, czyli mieliny. Wpływają też na syntezę białek, metabolizm energetyczny mózgu oraz na procesy związane ze stresem oksydacyjnym. Jesteśmy jeszcze daleko od pełnego poznania tych bardzo złożonych zjawisk. Wiadomo jednak, że wysokie stężenia Phe w mózgu odpowiadają za zaburzenia neuropsychologiczne, w tym deficyty poznawcze, które zaburzają jakość życia pacjentów i utrudniają im codzienne funkcjonowanie. Mogą odpowiadać też za nasilające się wraz z wiekiem powikłania neurologiczne.
Ponad wszelką wątpliwość dorośli chorzy na PKU wymagają systematycznej, wieloletniej i wielospecjalistycznej kontroli lekarskiej. Okazuje się, że obok oczywistej opieki lekarza specjalisty PKU, dietetyka metabolicznego i psychologa, konieczna jest także regularna kontrola u internisty, który w razie potrzeby skieruje pacjenta do kardiologa lub w zależności od potrzeb, lekarza innych specjalności. Warto też pamiętać o przeprowadzaniu regularnych badań profilaktycznych.
Autor
Prof. dr hab. n. med. Maria Giżewska
